Canon (clerigwr)

Clerigwr Cristnogol sy'n cyd-fyw mewn cabidwl neu glawdstrdy yng nghyffiniau eglwys gadeiriol neu golegol, neu sydd fel arall yn ymwneud â chadeirlan, yw canon,^[1] canonwr,^[2] neu yn hynafaidd sianon.^[3]

Yn oesoedd cynnar yr eglwys Gristnogol, offeiriaid oedd yn cyd-fyw oedd canoniaid. Daw'r gair yn y bôn o canonicus, Lladin am "reol" neu "gyfraith", sy'n awgrymu i'r clerigwr drefnu ei fywyd yn unol â rheolau neu ganonau penodol ei urdd neu gymdeithas. Yn ddiweddarach defnyddid yr enw i ddisgrifio clerigwyr oedd yn rhan o eglwys gadeiriol, ac yn cyfrannu at fywyd a gweinydiaeth y gadeirlan. Defnyddid yr enw canones yn yr Oesoedd Canol i ddisgrifio aelod o urdd Gristnogol fenywaidd. Yn wahanol i leianod, nid oedd canonesau yn cymryd arnynt ddiofryd tlodi.

Defnyddir y gair canon yn deitl eglwysig yn yr Eglwys Gatholig Rufeinig ac yn y Cymundeb Anglicanaidd, er bod peth gwahaniaeth rhwng y swyddi yn y ddwy eglwys honno. Yn yr Eglwys Gatholig, gwahaniaethir rhwng canoniaid seciwlar, sef offeiriaid sydd yn rhan o eglwys ond heb gymryd arnynt ddiofrydau arbennig, a chanoniaid rheolaidd, sydd yn byw yn ôl rheolau penodol ac yn dilyn trefn led-fynachaidd ym mywyd pob dydd, megis Brodyr Sant Awstin.

1. ↑  canon. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 6 Mawrth 2019.
2. ↑  canonwr. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 6 Mawrth 2019.
3. ↑  sianon. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 6 Mawrth 2019.